‌تمام نعمت ‌ها و خیر و برکت ‌هایی که در زندگی شامل حال ما می‌ شود، زکات دارد. وقتی از نعمت روزه گرفتن در ماه مبارک رمضان بهره‌ مند می‌ شویم باید زکاتش را هم پرداخت کنیم. این زکات، زکات فطره یا فطریه می باشد که یکی از زکات های واجب و از فروع دین اسلام است. زکات فطره به زکات بدن نیز معروف است؛ زیرا موجب سلامت جسم از آفت ها می گردد. اما زکات فطره احکام و قوانینی دارد که دانستن آن‌ ها برای تمام مومنان و مسلمانان ضروری است.

 

شرایط واجب شدن پرداخت زکات فطره

یکی از اعمال واجب در روز عید فطر پرداختن زکات فطره است. زکات فطره بر کسانی واجب است که در شب عید فطر:

• اولا مکلف باشند
• ثانیا فقیر نباشند (فقیرکسی است که بالفعل یا بالقوه هزینه زندگی خود و خانواده‌ اش را به مدت یک سال نداشته باشد)
• ثالثا نان‌ خور دیگران هم محسوب نشوند.

بنابراین کسانی که دارای این شرایط هستند زکات فطره را باید بپردازند.

شایان ذکر است بر کسی که خودش فقیر نباشد واجب است برای خود و تمام کسانی که تحت تکفل (سرپرستی) او هستند زکات فطره بپردازد.برخی مراجع تقلید افراد تحت تکفل را شامل کسانی که شب عید فطر میهمان شخص هستند نیز دانسته‌ اند.

 

زمان پرداخت زکات فطره

وقت پرداخت زکات فطره از شب عید فطر تا ظهر روز عید است و به نظر رهبر معظم انقلاب و برخی فقهای دیگر بنا بر احتیاط باید قبل از نماز عید، زکات فطره را پرداخت کرد. اگر کسی برایش این امکان وجود نداشت، یعنی دسترسی نداشت یا امکان پرداختن نبود باید زکات فطره را جدا کند و کنار بگذارد تا بعدا ادا کند.

 

مقدار زکات فطره

زکات فطره برای هر نفر معادل سه کیلوگرم گندم، برنج، خرما و امثال این ‌ها است که اگر معادل پولی آن هم پرداخت شود اشکالی ندارد. احتیاط مستحب این است که افراد قوت غالب خودشان را در نظر بگیرند؛ یعنی آنچه که در زندگی، مصرف غالبشان است. مثلا اگر برنج بیشتر مصرف می ‌کنند بهتر این است که ۳ کیلو برنج بپردازند. البته اگر قیمت بالاتر را انتخاب کنند بهتر است، که این موضوع به انتخاب خود افراد بر می‌گردد.  معمولا هر سال از سوی مراجع تقلید قیمتی برای زکات فطره اعلام می‌ شود برای این‌که مومنین وظیفه ‌ی خود را بدانند و به راحتی به این وظیفه عمل کنند و زکات فطره را بپردازند.

 احکام و آداب مربوط به پرداخت زکات فطره

در زیر برخی احکام پرداخت زکات فطره از زبان حجة الاسلام فلاح زاده کارشناس فقهی بیان شده است.

• کسانی که باید فطریه بپردازند: همه کسانی که در زمان غروب شب عید فطر یعنی آخرین روز ماه مبارک رمضان این شرایط را داشته باشند، باید برای خودشان و همه کسانی که نان ‌خور او محسوب می شوند، فطریه پرداخت کنند. به عبارت دیگر افرادی که این شرایط را دارند، باید هم برای خودشان و هم برای همه کسانی که تحت سرپرستی اقتصادی او هستند و امور زندگی ‌شان از طریق دارایی‌ های او تامین می ‌شود، به مقدار مشخص زکات فطره را پرداخت کنند.

نکته قابل توجه در این مورد این است که اگر کسی این شرایط را داشت، حتی اگر نامسلمان هم نان ‌خور او باشد باید به ازای او هم فطریه بدهد. یعنی باید بالغ، عاقل و هوشیار باشد و در عین حال فقیر هم نباشد.

 

معافیت‌ های فطریه  

معافیت های فطریه در احکام اسلامی عبارت است از:

• فقیر بودن: طبق اسلام، فقیر کسی است که هزینه امرار معاش متعارف یک ساله خودش و نان ‌خور هایش را به صورت یکجا و یا به طور متناوب نداشته باشد. پس اگر کسی در شب عید فطر خرجی یک سال را ندارد اما شاغل است و هر ماه درآمدی دارد، فقیر محسوب نمی‌ شود.

در عین حال کسی که بیکار است اما خرجی یک سال آینده را دارد، فقیر نیست. اما کسی که بیکار است و به اندازه خرجی یک سال آینده ‌اش دارایی ندارد، فقیر شمرده می‌ شود.

• نان خور بودن: نان‌ خورها و یا عیال هم از پرداختن فطریه معاف هستند. برای شناختن نان‌ خورها باید دانست که همه کسانی که از نظر اقتصادی و خورد و خوراک به دارایی شخصی وابسته هستند، نان‌ خور او به شمار می ‌روند. چون او باید هزینه ‌های خورد و خوراک و مایحتاجشان را تامین کند.

نکته قابل توجه این است که فرقی ندارد نان‌ خور ها بزرگ یا کوچک، عاقل یا غیر عاقل و مسلمان یا غیر مسلمان باشند. به عبارت دیگر نان ‌خوری که غیرمسلمان و یا کم سن و سال باشد هم شامل پرداخت فطریه می ‌شود و ولی و پرداخت‌کننده مخارج او باید فطریه اش را بپردازد.

فطریه مهمان شب عید فطر

در مورد فطریه کسی که در شب عید فطر و قبل از غروب آفتاب آخرین روز ماه رمضان مهمان می‌ شود، نظرات گوناگونی داده شده که به چند نمونه از آن ‌ها اشاره می‌ کنیم:

• امام خمینی رحمة‌الله: فطریه مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر با رضایت میزبان وارد شده و نان‌ خور حساب شود بر میزبان واجب است.
• آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای: با یک شب مهمان،‌ نان ‌خور حساب نمی‌ شود.
• آیت الله العظمی بهجت رحمة‌الله: اگر مهمان قبل از برآمدن هلال ماه شوال برای خوردن غذا آمده باشد – ولو بعدا نتواند غذا صرف کند – فطریه اش بر میزبان واجب است.
• آیت العظمی مکارم: اگر میهمان فقط برای شب عید دعوت شده، فطریه اش بر میزبان واجب نیست.
• آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: اگر مهمان قبل از غروب شب عید فطر وارد شود و بگویند امشب نان او را داده – هرچند نان‌خور حساب نشود- [بر میزبان] واجب است.
• آیت الله العظمی سبحانی: فطریه مهمانی که قبل از غروب شب عید فطر با رضایت صاحب‌خانه وارد شده و عرفا نان‌ خور میزبان‌ حساب می‌ شود، بر میزبان واجب است.

این نکته را هم به یاد داشته باشید که اگر شخصی چند روز پیش از عید فطر وارد خانه میزبان شود و تا عید فطر مهمان او باشد، در نظر تمام علما نان‌ خور میزبان است و بنابراین میزبان باید فطریه اش را بپردازد.

 

میزان زکات فطره از نظر مراجع عظام

با توجه به نزدیک شدن به روز های آخر ماه مبارک رمضان و فرارسیدن عید سعید فطر تعدادی از مراجع عظام تقلید با صدور اطلاعیه‌ های جداگانه میزان زکات فطره و شرایط پرداخت آن را اعلام کردند.

مقام معظم رهبری

پایگاه اطلاع رسانی دفتر مقام معظم رهبری طی روز های اخیر سه استفتاء جدید پیرامون احکام فطریه را منتشر کرده است که متن سوال و پاسخ بدین شرح است:

• کارت به کارت کردن زکات فطره برای فقیر

پاسخ: اشکالی ندارد، اما اگر زکات فطره را جدا کرده باشد، تعویض آن جایز نیست و اگر در شهرش، فقیر وجود دارد، پس از جدا کردن فطریه، انتقال آن به شهر دیگر هم بنا بر احتیاط واجب جایز نیست.

• جنس و مقدار فطریه

پاسخ: مکلف باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع (تقریباً سه کیلو) گندم یا جو یا خرما یا کشمش یا برنج یا ذرت و مانند این ها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از این ها را هم بدهد کافی است. (مبلغ زکات فطره برای سال ۹۹ شمسی مطابق سال ۱۴۴۱ قمری، بر مبنای قیمت گندم، مبلغ ده هزار تومان می ‌باشد.)

• پرداخت فطریه با اجناسی غیر از گندم و جو

پاسخ: باید همان جنس‌ هایی که در رساله گفته شده یا پول آن به مستحق داده شود. بله اگر از مستحق برای قبول فطریه و خرید جنس دیگر، وکالت بگیرید، می ‌توانید جنس مورد نیاز مستحق را با فطریه بخرید و به او بدهید.

آیت الله مکارم شیرازی

دفتر آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی در اطلاعیه ‌ای مبلغ زکات فطره برای سال ۱۳۹۹ را اعلام کرد. زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ده هزار تومان (۱۰۰۰۰ تومان) و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ سی هزار تومان (۳۰۰۰۰ تومان) اعلام شده است. مومنین در انتخاب هر یک از این موارد مخیر هستند.

لازم به ذکر است که براساس مسأله ۱۶۹۲ رساله توضیح المسائل آیت الله مکارم شیرازی، زکات فطره بر تمام کسانی که قبل از غروب شب عید فطر بالغ و عاقل و غنی باشند واجب است، یعنی باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفر به اندازه یک صاع (تقریباً سه کیلو) از آنچه غذای نوع مردم آن محل است، اعم از گندم و جو یا خرما یا برنج یا ذرت و مانند این ها به مستحق بدهد و اگر پول یکی از این ها را بدهد کافی است.

در ضمن بنا بر فتوای معظم له اگر کسی فقط در افطار شب عید فطر میهمان دیگری باشد فطریه او به عهده خودش است.

آیت الله صافی گلپایگانی

اطلاعیه دفتر آیت الله العظمی لطف الله صافی گلپایگانی درباره میزان زکات فطره نیز بدین شرح است:

مومنان مبلغ معادل یک صاع (۳ کیلوگرم) گندم یا برنج را به عنوان قوت غالب جهت زکات فطره بپردازند.

همچنین نظر آیت الله صافی گلپایگانی درباره فطریه مهمان بدین شرح است:

• فطره مهمانی که پیش از مغرب شب عید فطر با رضایت صاحبخانه وارد شده در صورتی که بگویند، امشب نان او را داده، بر او واجب است هر چند نان خور او حساب نشود.
• فطره مهمانی که پیش از مغرب شب عید فطر بدون رضایت صاحبخانه وارد می‌ شود و مدتی نزد او می‌ ماند، بنابر احتیاط، واجب است و هم چنین است فطره کسی که انسان را مجبور کرده ‌اند که خرجی او را بدهد.
• فطره مهمانی که بعد از مغرب شب عید فطر وارد می‌ شود، بر صاحب‎خانه واجب نیست، اگر چه پیش از مغرب او را دعوت کرده باشد و در خانه او هم افطار کند.

آیت الله وحید خراسانی

دفتر آیت الله العظمی حسین وحید خراسانی نیز در اطلاعیه ‌ای اعلام کرد: میزان زکات فطره برای هر نفر، سه کیلوگرم گندم است که مکلف می ‌تواند پول آن را طبق قیمت گندم محل خودش محاسبه و به فقیر بپردازد.

در بعضی شهرها مبلغ هر کیلوگرم گندم ۴ هزار تومان است؛ لذا این دفتر میزان زکات فطره را به احتساب سه کیلوگرم گندم ۱۲ هزار تومان قبول می کند.

در ادامه اطلاعیه آمده است: در مسأله ۲۰۳۱ توضیح المسائل در مورد مصرف زکات فطره چنین بیان شده است: مصرف زکات فطره، مصرف زکات مال (مسأله ۱۹۴۲) است، ولی احتیاط واجب آن است که به فقرا داده شود، و باید این فقیر شیعه دوازده امامی باشد، مگر این که مومنی پیدا نشود، در این صورت به غیر ناصبی هم می‌ شود داد.

آیت‌الله جوادی آملی

دفتر آیت الله العظمی عبدالله جوادی آملی اعلام کرد: مبلغ فطریه برای هر نفر بر مبنای قوت غالب منطقه، سه کیلو گندم، جو، برنج، خرما، کشمش و مانند آن ها و یا معادل قیمت این ها به نرخ آزاد پرداخت گردد.

آیت الله نوری همدانی

دفتر آیت الله العظمی حسین نوری همدانی با صدور اطلاعیه‌ ای مبلغ زکات فطره برای سال ۱۳۹۹ را اعلام کرد که بدین شرح است:

معظم له قوت غالب را ملاک ندانسته و پرداخت سه کیلوگرم هر کدام از خوراکی ‌هایی که در رساله عملیه به عنوان زکات فطره ذکر شده است؛ همانند برنج یا گندم و یا قیمت آن را برای هر فرد کافی می‌ دانند.

طبق تحقیقات انجام شده میانگین قیمت گندم برای هر فرد ١٠٠٠٠ (ده هزار تومان) و قیمت برنج برای هر فرد حدود ٥٠٠٠٠ (پنجاه هزار تومان) می‌باشد.

لازم به ذکر است که مقلدین محترم باید طبق قیمت منطقه ‌ای خود محاسبه نمایند و اگر در بعضی از مناطق قیمت کمتر یا بیشتر بوده به همان عمل کنند.

آیت الله سبحانی

دفتر آیت الله العظمی جعفر سبحانی با صدور اطلاعیه‌ ای مبلغ زکات فطره برای سال ۱۳۹۹ را اعلام کرد.

بر اساس این گزارش، زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب گندم، مبلغ ده هزار تومان و بر مبنای قوت غالب برنج، مبلغ سی هزار تومان اعلام شده است.

آیت الله شبیری زنجانی

دفتر حضرت آیت الله العظمی سید موسی شبیری زنجانی با صدور اطلاعیه‌ای مبلغ زکات فطره سال ۱۳۹۹ را اعلام کرد که بدین شرح است:

شخصی که پرداخت زکات فطره بر او واجب است باید برای خودش و کسانی که نان خور او هستند، هر نفری یک صاع (تقریباً ۳ کیلو و ۶۰۰ گرم) از خوراکی‌های رایج در منطقه خود (مانند گندم، برنج و …) یا مبلغ آن را به عنوان فطریه بپردازد.

دفتر آیت‌الله شبیری زنجانی، مبلغ ۱۲ هزارتومان را بابت فطریه هر نفر به‌حساب قیمت گندم تعیین کرده است.

با توجه به اینکه قیمت گندم و برنج در شهر های مختلف، ممکن است اندکی متفاوت باشد، لذا مومنین می ‌توانند معادل مقادیر مذکور را بر طبق قیمت محل زندگی خود، محاسبه و پرداخت نمایند.

همچنین در این اطلاعیه درباره احکام فطریه آمده است که:

• موارد مصرف زکات فطره با موارد مصرف زکات مال تفاوتی ندارد؛ هر چند احتیاط مستحب آن است که فقط به فقرای شیعه بلکه فقط به مساکین (یعنی فقرای به شدت نیازمند) پرداخت شود.
• کسی که نماز عید فطر می‌ خواند باید فطریه را پیش از نماز عید پرداخت کند و یا به این نیت کنار بگذارد ولی اگر نماز عید نمی‌ خواند باید تا غروب روز عید فطر، زکات فطره را پرداخت کند یا کنار بگذارد.

آیت الله علوی گرگانی

بر اساس اعلام دفتر آیت الله العظمی سید محمدعلی علوی گرگانی، زکات فطره امسال بر مبنای قوت غالب (برای هر نفر سه کیلو گرم): گندم مبلغ ١٠ هزار تومان و برنج قیمت تقریبی مبلغ ۵٠ هزار تومان می‌ باشد و مومنین در انتخاب هر یک از آن‌ ها مخیر هستند.

آیت الله سیستانی

بنا بر اعلام دفتر حضرت آیت الله العظمی سید علی سیستانی، هر فرد مکلف در ایران برای مبلغ زکات فطره در سال ۱۳۹۹ می‌تواند بدل از سه کیلو آرد معادل ۱۰ هزار تومان پرداخت کند.

در این اطلاعیه آمده است: برای زکات فطره کافی است برای هر نفر سه کیلوگرم از غذا های معمول شهرش مانند گندم یا برنج یا جو یا خرما یا کشمش یا ذرت یا مبلغ معادل یکی از آن ها را به مستحق بدهد.

بر هر مکلفی واجب است با فرا رسیدن شب عید فطر زکات فطره خود وتمام کسانی که عرفا نان‌ خور او محسوب می ‌شوند را از اموال خود خارج کند، هر چند نفقه آن ها بر مکلف واجب نباشد و مکلف می ‌تواند از روز اول ماه رمضان زکات فطره خود را به فقیر بپردازد.

در این اطلاعیه درباره احکام فطریه مهمان آمده است که بر میزبان واجب است فطریه مهمانی که پیش از غروب شب عید فطر وارد بر او شده و نان‌ خور وی (هرچند موقتا) محسوب می‌ شود را بپردازد؛ مثلا مهمانی که قبل از غروب آفتاب وارد منزل میزبان شده و شب نیز در منزل او می‌ ماند و میزبان هم امکانات رفاهی لازم را برایش فراهم نموده و عهده ‌دار مخارج او شده است هرچند مهمان چیزی نخورد یا با غذای خودش افطار نماید، بر میزبان واجب است زکات فطره او را بپردازد.

ولی اگر مهمان بعد از غروب شب عید فطر وارد بر میزبان شده و نان ‌خور وی (هرچند موقتا) محسوب شود، بنابر احتیاط واجب هم میزیان و هم میهمان فطریه مهمان را بپردازند، البته اگر یکی از آن ها از دیگری برای پرداخت فطریه وکالت بگیرد، از هر دو کفایت می ‌کند و مهمانی که تنها برای افطاری دعوت شده و شب نمی‌ ماند، نان‌ خور صدق نمی‌ کند و زکات فطره‌ اش بر عهده میزبان نیست.

همچنین تاکید شده است که پرداخت زکات فطره به موسسات یا صندوق‌ های خیریه کافی نیست مگر آنکه یقین پیدا کنید که عین پول شما را به فقیر مستحق می‌پردازند.

پرداخت کفاره از طریق خیریه حضرت فاطمه زهرا (س)

برای پرداخت آنلاین فطریه (زکات فطره) از طریق خیریه حضرت فاطمه زهرا(س) می توانید به 3 طریق اقدام نمائید:

• پرداخت از طریق سامانه:

  روی لینک زیر کلیک کرده و با وارد کردن شماره همراه خود اقدام به پرداخت آنلاین فطریه نمایید.

• از طریق شماره حساب:

محل اصلی مصرف فطریه

در مورد محل اصلی مصرف فطریه هم باید به نظرات مراجع عظام تقلید مراجعه کرد که دو نظر را ارائه داده ‌اند. از یک طرف طبق نظر امام خمینی رحمة ‌الله و بعضی از مراجع عظام تقلید، فطریه را م ی‌توان در تمام هشت موردی که زکات مال در آن مصرف می‌شود پرداخت کرد. یعنی شامل:

• فقیران
• مسکینان: یعنی افرادی که وضعیت اقتصادی‌شان از فقیران هم بدتر است.
• مسافرانی که در راه مانده و خرج برگشت به شهر خود را ندارند.
• بدهکارانی که نمی‌توانند قرض خود را بپردازند.
• در راه خدا: یعنی در تمام کارهای خیری که سود و نفع آن به عموم مسلمین برسد. مانند ساختن و تعمیر مسجد، راه، پل، مدرسه و بیمارستان و …
• کافرانی که با دادن زکات به اسلام ترغیب می‌شوند یا در جنگ به مسلمانان کمک می‌کنند.
• پرداخت به نائب امام یا کارمندان حکومت اسلامی که مأمور جمع ‌آوری زکات و رساندن آن به نیازمندان است.

بعضی از علمای شیعه مانند آیات عظام صافی گلپایگانی، مکارم شیرازی و نوری همدانی هم معتقد هستند که فطریه مخصوص فقیران و مسکینان شیعه است و لازم نیست آن را در موارد دیگر هزینه کرد. به عنوان مثال آیت الله مکارم شیرازی در این باره تاکید کرده ‌اند که: (زکات فطره برای شیعیان نیازمند باید مصرف شود. اما در صورت داشتن این شرط مثلاً می‌ توان به زلزله ‌زدگان نیز پرداخت کرد.)

در عین حال مستحب است هر کسی فطریه خود و خانواده‌اش را در وهله اول به اقوام و خویشاوندان فقیرش بدهد و اگر در میان آن‌ها فقیری نباشد، به همسایه فقیر یا اهل علم و فضیلت و تقوا که فقیر هستند، بپردازد.

موارد استثنا در مصرف فطریه

در مصرف فطریه چند مورد هم باید مورد توجه قرار بگیرد. چون همان طور که اشاره شد، فطریه باید به دست فقیران برسد و افراد بی ‌نیاز نباید فطریه دریافت کنند. بنابراین اگر کسی بعد از پرداخت فطریه متوجه شود که گیرنده، فقیر نبوده می ‌تواند عین فطریه را از او پس بگیرد و به فقیر بدهد. اما اگر او فطریه را مصرف کرده باشد و یا به هر دلیلی نخواهد فطریه را پس بگیرد، باید دوباره به میزان فطریه خود و افراد تحت تکفلش فطریه را به فقیران بپردازد.

البته فطریه به شراب ‌خوار و گناهکار هم نباید پرداخت شود. چون صحیح نیست فطریه به کسی داده شود که شراب می‌خورد. حتی اگر فطریه را برای خرید مشروبات الکلی هم صرف نکند، باز هم نباید فطریه به او داده شود. یکی دیگر از افرادی که به فطریه به آن‌ ها نمی‌ رسد، گناه کار است. پس اگر کسی بداند فقیری، فطریه را در راه گناه خرج می‌ کند، نباید به او بدهد و اگر داد، باید دوباره به فقیر دیگری بپردازد.

نکته قابل توجه این است که بعضی از علما، دادن فطریه به بی‌ نماز را صحیح نمی‌ دانند. در عین حال گروهی از علما هم عقیده دارند که انتقال دادن فطریه از یک شهر به شهر دیگر صحیح نیست. یعنی هر کسی باید فطریه اش را به فقیران شهر خودش بپردازد. 

جمع بندی

زکات فطره یا همان فطریه، امر الهی است که بر تمام مسلمانان، چه روزه‌ داران و چه غیر روزه‌ داران، در پایان ماه مبارک رمضان واجب شده است. گویا خداوند دوست دارد خیر و برکت میهمانی اش را با پرداختن بخشی از دارایی به فقیران کامل کند و میهمانانش پس از یک ماه روزه داری جشنی بگیرند که بنده ‌های فقیرش هم از آن بهره ‌مند شوند.