زکات از فروع دین اسلام است و در قرآن کریم و روایات تأکید فراوانی بر آن شده است. در تعدادی از آیات قرآن، زکات دادن پس از اقامه نماز، به عنوان نشانه ایمان و عامل رستگارى شمرده شده و این بیانگر اهمیت پرداخت زکات در دین اسلام است.
زکات چیست؟
زکات در لغت به معنای نموّ است و دلالت بر رشد و نمو و زیاد شدن دارد. زکات در اصطلاح شرعی بهمعنای وجوب پرداخت اندازه معینی، از برخی اموال است، که به حد نصاب خاصی رسیده باشد. علت اینکه این واجب، زکات نامیده شده، امید به برکت یافتن مال، یا برای پاکیزه کردن نفس انسان است.
زکات معنای عامی هم دارد که به همه ی کمک های واجب و مستحب به دیگران گفته می شود.
در برخی از آیات قرآن (برای نمونه، سوره ی توبه، آیه ی 60 و 103) برای اشاره به زکات از واژه صدقه استفاده شده است. برای زکات واجب از اصطلاح صدقه واجب استفاده می شود تا از صدقه های مستحب متمایز شود.
انواع زکات
زکات به دو نوع تقسیم شده است:
- زکات مال
- زکات بدن: از زکات بدن به زکات فطره نیز تعبیر کرده اند.
که در این مقاله به موضوع زکات مال پرداخته می شود.
زکات به چه چیزهایی تعلق می گیرد؟
از نظر بیشتر فقها، زکات به 9 چیز تعلق می گیرد که عبارتند از:
- گندم
- جو
- خرما
- کشمش
- طلا
- نقره
- شتر
- گاو
- گوسفند
اگر کسی یکی از این موارد را مالک باشد، طبق شرایطی واجب است، مقداری از آن را که در شریعت معین شده است، به عنوان زکات، پرداخت کند. در پرداخت زکات نیت لازم است، چون زکات یک واجب مالی و عبادی است. به همین علت، در هنگام پرداخت زکات، باید آن را به قصد قربت و اطاعت از فرمان خداوند پرداخت نمایند.
شرایط تعلق زکات
مراجع تقلید برای وجوب و نصاب موارد زکات، احکامی را بیان کرده اند، که لازم است برای اطلاع دقیق از آن ها به رساله ی توضیح المسائل مرجع تقلید مربوطه، مراجعه کرد. نظر مشهور فقها در این احکام چنین است:
-
شرایط زکات غلات:
برای زکات غلات (گندم، جو، خرما و کشمش) دو شرط وجود دارد:
- مالک بودن زراعت
- رسیدن به مقدار نصاب (۲۰۷ مَن، معادل۸۴۷ یا ۸۸۵ کیلوگرم)
مقدار زکات با توجه به شرایط مختلف آبیاری، بین یک دهم تا یک بیستم محصول است.
-
شرایط زکات طلا و نقره:
برای زکات طلا و نقره سه شرط وجود دارد:
- زکات طلا و نقره در صورتی واجب می شود که آن را سکه زده باشند و معامله با آن رواج داشته باشد.
- گذشتِ سال
- رسیدن به مقدار نصاب: نصاب اول طلا بیست مثقال شرعی(حدود ۶۹ گرم) و نصاب اول نقره دویست درهم (حدود ۶۰۰ گرم) و زکات آن یک چهلم است.
-
شرایط زکات حیوانات:
برای زکات دام (شتر، گاو، گوسفند) چهار شرط وجود دارد:
- گذشتِ سال
- چریدن از علف بیابان نه علوفه چیده شده
- بیکار بودن حیوان در طول سال
- رسیدن به مقدار نصاب: نصاب اول شتر ۵ نفر است که یک گوسفند زکات آن است. زکات اول گاو ۳۰ رأس است که زکات آن یک گوساله دو ساله است. زکات اول گوسفند ۴۰ رأس و زکات آن یک گوسفند است.
به چه علت پرداخت زکات واجب است؟
زکات از جمله ضروریات دین اسلام است و به حدی حایز اهمیت است که در قرآن کریم به طور مکرر به واجب بودن پرداخت زکات هم مرتبه با نماز تصریح شده است. در روایات معصومین علیهم السلام نیز نسبت به پرداخت زکات بسیار سفارش شده است و کسانى که زکات مال خود را نمى پردازند بى دین شمرده شده اند.
فلسفه پرداخت زکات ریشه کنى فقر از جامعه اسلامى است و به راستى اگر مسلمانان به این دستور حیات بخش به خوبى عمل کنند در جامعه اسلامى فقیرى باقى نخواهد ماند.
پرداخت زکات از طریق خیریه فاطمه زهرا (س)
برای پرداخت آنلاین زکات از طریق خیریه فاطمه زهرا (س) می توانید به 3 طریق اقدام نمایید:
-
پرداخت از طریق سامانه:
روی لینک زیر کلیک کرده و با وارد کردن شماره همراه خود اقدام به پرداخت آنلاین زکات نمایید.
-
از طریق شماره حساب:
از طریق شماره حساب های زیر، می توانید زکات خود را پرداخت نمایید.
-
-
حساب ارزی بانک ملت: 11Sac132907
-
شماره کارت بانک ملت: 6575-6264-3378-6104
-
شایان ذکر است، پس از پرداخت مستقیم به شماره کارت موسسه، لطفا رسید خود را همراه با موضوع پرداخت (زکات) از طریق پیامک یا واتساپ به شماره زیر ارسال نمایید:
09016774430
-
از طریق اپلیکیشن نیکوکار
موارد مصرف زکات
خداوند متعال در آیه زکات (آیه ی 60 سوره ی توبه) به صراحت موارد مصرف زکات را بیان کرده است:
انَّما الصَّدقاتُ للفُقَراء و المَساکین و العاملین عَلَیها وَ المُؤلَّفَةِ قُلُوبُهُم وَ فی الرّقاب و الغارمین و فی سبیل الله و ابن السبیل فریضَة مِنَ الله و الله عَلیمٌ حکیم.
مراد از صدقات در این آیه زکات واجب است.
با استنادی که فقها به آیه ی بالا می کنند مصرف زکات در موارد هشت گانه زیر منحصر می گردد:
- فقرا: آن کسی است که مخارج سال خود و عیالاتش را ندارد، و کسی که صنعت یا ملک یا سرمایه ای دارد که می تواند مخارج سال خود را بگذراند فقیر نیست.
- مساکین: آن کسی است که از فقیر سخت تر می گذراند.
- متصدیان اداره صدقات و مأموران جمع آوری زکات
- افرادی که به وسیله کمک های مالی، تمایل بیشتری به اسلام پیدا می کنند و تألیف قلوب (ایجاد محبت میان افراد بر اثر آموزه های اسلام) در آن ها به وجود می آید
- کسانی که برده هستند و برای آزادی آن ها از زکات استفاده می شود
- بدهکاران
- هر امری که رضای خداوند در آن باشد. یعنی کاری که مانند ساختن مسجد منفعت عمومی دینی دارد، یا مثل ساختن پل و اصلاح راه که نفعش به عموم مسلمانان می رسد و آنچه برای اسلام نفع داشته باشد.
- افرادی که در راه مانده اند و درمانده شده اند
تفاوت میان مالیات و زکات
مالیات امری متغیر و از اختیارات حکومتی است. وضع مالیات، از اختیارات حاکم شرعی است. او در هر زمانی می تواند برای هر چیزی، بر طبق مصلحتی که ایجاب می کند، مالیات وضع کند. این ربطی به زکات ندارد؛ بنابراین نباید زکات و مالیات را با هم مقایسه کرد.
آیت الله خمینی در کتاب تحریر الوسیله آورده اند که:
هرچند زکات یکی از راه های تأمین منابع مالی حکومت اسلامی است، اما در شرایط کنونی در ایران توسط دولت جمع آوری نمی شود. بلکه به صورت مردمی هر کسی می تواند زکات خویش را دریکی از موارد هشتگانه آن که در توضیح المسایل همه مراجع ذکر شده مصرف نماید.
زکات در روایات
درباره اهمیت پرداخت زکات در روایات متعددی اشاره شده است که در زیر چند نمونه از این روایات را ذکر می کنیم:
- زکات پل اسلام است: رسول خدا صلى الله علیه و آله مى فرماید: زکات، پل اسلام است هر کس آن را بپردازد از پل عبور کرده و هر کس آن را نپردازد، در زیر آن پل زندانى مى شود و زکات، خشم پروردگار را فرو مى نشاند.
- زکات مایه آزمایش ثروتمندان: امام صادق علیه السلام درباره زکات مى فرماید: همانا خداوند زکات را جهت آزمایش ثروتمندان و یارى فقیران قرار داد و اگر مردم زکات اموال خود را بپردازند، مسلمانى فقیر و نیازمند باقى نخواهد ماند و به آنچه که خداوند واجب نموده بى نیاز خواهد شد؛ و مردم فقیر، محتاج، گرسنه و عریان نمى شوند مگر به خاطر گناه ثروتمندان.
- نپرداختن زکات مساوی با شرک: رسول خدا صلى الله علیه و آله سوگند یاد کرد که جز مشرک کسى در مورد پرداخت زکات خیانت نمی کند.
- نپرداختن زکات موجب هلاکت: امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند بر این امت چیزى را سخت تر از زکات واجب نکرده است و اکثر هلاکت هاى امت ها به خاطر نپرداختن آن است.
- زکات قرین نماز: ازامام باقر علیه السلام نقل شده است که خداوند تبارک و تعالى نماز و زکات را قرین یکدیگر ساخته و فرموده است: «وَأَقیمُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّکاةَ؛ به یاد دارید نماز را و بپردازید زکات را»، پس آن کس که نماز را به پا مى دارد ولى زکات را نمى پردازد، گویى که نماز را هم به پا نداشته است.
در روایت هاى دیگرى آمده است که پرداختن زکات نشان بخشندگى، و خوددارى از آن، نشانه بخل ورزیدن است. همچنین بر این نکته تأکید شده است که پرداختن زکات هیچ گاه موجب کاستى مال زکات دهنده نمى شود و بر مال کسى هم که از دادن آن خوددارى مى ورزد چیزى افزوده نمى گردد. از این بالاتر، ثروتمندان با پرداختن زکات، اموال شان را بیمه مى کنند و طبق یک روایت، اگر مالى در دریا یا خشکى تلف گردد، دلیلش را باید در خوددارى از پرداخت زکات جستجو کرد.
زکات در ادیان دیگر
زکات علاوه بر دین اسلام در ادیان پیشین نیز بوده است؛ یعنی زکات به همراه نماز از مشترکات همه ادیان آسمانی است و آیات بسیاری در قرآن کریم گواه این مدعاست.
با بررسی آیات و روایات درمی یابیم که، زکات در اسلام همانند زکات در دیگر ادیان الهی نیست که صرفا مبتنی بر یک نوع وصیت و سفارش اخلاقی باشد؛ بلکه واجبی الهی است و بی اعتنایی به آن فسق بوده و منکر وجوب آن، کافر است.
زکات سایر نعمت ها
در معنای گسترده زکات، برای هر نعمتی زکاتی است که با ادای آن، نعمت رشد و برکت پیدا می کند.
در کتاب غرر و درر از امیرالمؤمنین علی (ع) زکات برخی نعمت ها این گونه بیان شده است:
- زکات علم و دانش، بذل آن به کسانی که استحقاق آن را دارند و واداشتن نفس در عمل بدان است
- زکات جاه و مقام، بذل آن برای انجام کار خیر
- زکات بردباری، تحمل
- زکات مال، بخشش
- زکات قدرت، انصاف
- زکات زیبایی، پاکدامنی
- زکات ظفر و پیروزی، احسان
- زکات بدن، جهاد و روزه
- زکات دارایی، نیکی به همسایگان و صله ی ارحام
- زکات تندرستی، سعی و کوشش در اطاعت و فرمانبرداری خدا
- زکات شجاعت، جهاد در راه خدا
- زکات حاکم، دادرسی درماندگان
- زکات نعمت های الهی، انجام کار های نیک
جمع بندی
انسان برترین آفریده خدای مهربان است و برای رسیدن به كمال و سعادت در دنیا و آخرت، به برنامه ای كامل نیاز دارد كه همه نیاز های مادّی و معنوی، روحانی و جسمانی زندگی اش را مورد توجه قرار داده و دستورات و راهنمایی های لازم را به او بنماید.
دین اسلام نیز كامل ترین و برترین دین الهی است كه برنامه ای كامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق و حكیمانه ای مطرح ساخته است. برای مثال در مورد درآمد هایی كه انسان ها كسب می كنند، خمس و زكات را واجب نموده و حتی صحیح بودن نماز را مشروط به این دانسته كه لباس فرد نمازگزار، از پولی نباشد كه خمس آن داده نشده است.
بنابراین، با دقت در احكام و مسائل شرعی و برنامه های جامع دین اسلام، به این نكته مهم پی می بریم كه دین اسلام، تنها یك قسمت از زندگی انسان یا یك جنبه از نیاز های او را مورد توجه قرار نداده، بلكه با عنایت به نیاز های مختلف آدمی در طول زندگی، احكام گسترده ای را برای او وضع كرده است.
زكات نیز كه یكی از فروعات دین اسلام می باشد، احكام و مسایل فراوانی دارد كه بر یكایك مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احكام آن بكوشند. كسانی هم كه حكم وجوب زكات به آن ها تعلق می گیرد، باید احكام آن را درست و دقیق بیاموزند، چرا كه اگر به احكام اقتصادی اسلام (به خصوص در مورد زكات و خمس) توجه كرده و بدان عمل كنیم، آثار مثبت آن ها به زودی در زندگی ما آشكار گشته و عواقب و نتایج ناشی از عدم اهتمام به این فریضه های اسلامی، از جامعه دینی ما دور خواهد شد.